Duo interview Wim van der Meeren en Sacha Ausems

Gesprek met Wim van der Meeren en Sacha Ausems

Op de dag dat de Raad van Europa een voorstel bediscussieert om een gezonde leefomgeving als
elementair mensenrecht op te nemen, spreken we met Wim van der Meeren en Sacha Ausems. Voor beiden is het een ‘no brainer’: mensen hebben fundamenteel recht op gezondheid, en de leefomgeving heeft daar een belangrijke invloed op. Of het hier om een mensenrecht gaat dat in de wet moet worden opgenomen, daar valt over te twisten. Het voorstel onderschrijft in ieder geval het bestaansrecht van de Provinciale Raad Gezondheid, die met goed onderbouwde inzichten gezondheidsbescherming en –bevordering hoog op de agenda wil houden van het Noord-Brabants bestuur. Onlangs nam Wim, voormalig bestuursvoorzitter CZ, afscheid als voorzitter van de
Provinciale Raad Gezondheid. Dat deed hij op een bijzondere manier: ‘Ik heb nog nooit zo leuk afscheid genomen als van deze raad. Met een door de raad bereid diner op een mooie plek, veel leuker wordt het niet”. Daarmee droeg hij het voorzittersstokje over aan Sacha Ausems, burgemeester van Waalwijk. Wat is hun drijfveer om de Provinciale Raad Gezondheid (PRG) te leiden? En wat staat ons
in Brabant te doen als het om gezondheid gaat?

Politieke debat aanscherpen

Inhoudelijk is Wim sterk voorstander van een gezonde leefomgeving als mensenrecht, maar hij wil het politieke er niet uitlaten: “Er wordt nog weleens wat via de rechter afgedwongen, terwijl ik van mening ben dat sommige zaken van de politiek zijn. Die zich moet uitspreken. Denk aan de ziekte van Parkinson en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Daarvoor moet de politiek zich verantwoorden. En de besluiten die beleidsmakers nemen moeten vervolgens zijn gebaseerd op wetenschappelijke onderzoeken en inzichten.”

Een interessante kijk volgens Sacha, maar stelt ze: “Net zoals bestaanszekerheid, dat altijd politiek is gemaakt terwijl dat een grondrecht is, is ook gezonde leefomgeving wat mij betreft een fundamenteel
recht. Ik kan me voorstellen dat dat in de wet wordt opgenomen. Maar het schuurt wel. We hebben recht op gezondheidszorg maar we hebben zelf ook de plicht om goed voor onze gezondheid te zorgen. Rechten en plichten gaan hand in hand”.

Een raad die ertoe doet

Wim kijkt terug op vier enerverende jaren. Wat hem vooral bijblijft  zijn de mensen en de bulk aan kennis en ervaring die de raad in huis heeft. “Het is een hele leuke club mensen met veel enthousiasme”, benadrukt hij, “maar het is vooral een club slimme mensen die samen erg veel weten. De PRG mag elke vorm van bescheidenheid naast zich neerleggen met zoveel expertise. Soms krijg ik nog het parels-voor-de-zwijnen-gevoel.
Ik zou bijna willen zeggen, ‘Provincie, je moet die raad verdienen. Er zit zoveel goeds in, doe er wat mee.’ We hebben in het politieke debat nogal eens de neiging om wetenschappelijke kennis af te doen als ‘ook maar een mening’. Dat is niet waar. We moeten de feiten en de gevaren waar we aan blootgesteld worden
goed voor het voetlicht blijven brengen. En handelingsperspectief aan bestuur en politiek meegeven. En dat actie onontkoombaar is, want we kunnen echt niet om sommige gezondheidsproblemen heen.”

“Dat is precies waarom zo’n PRG relevant is. Gezondheid heeft een grote impact op het leven van mensen. Dat zie ik in mijn werk elke dag”, aldus Sacha. “Gezondheid staat aan de basis van het leven, als er iets
met je gezondheid is of met die van geliefden, merk je hoe onbelangrijk andere zaken zijn. Ik pleit ervoor dat we in alle debatten en alle besluiten die we nemen gezondheidsimplicaties afwegen. ‘Health in alle policies’ dus. Net zoals we duurzaamheid in elk besluit meenemen tegenwoordig, heeft gezondheid daar
zeker ook een plaats in.”

“Dat is ook het mooie aan deze raad”, aldus Wim, “die gaat over gezondheid en niet over zorg. Toen ik werd gevraagd als voorzitter voor de PRG was dat mijn grootste inspiratie. De zorg is een eindeloze trip waar veel
geld naartoe gaat. De vraag of we er allemaal beter van worden, weet je niet zeker. Er zijn zoveel factoren waar je iets aan kunt doen die niets met zorg te maken hebben, maar wél met gezondheid. Kijk naar vervuiling, geluidsoverlast, woonkwaliteit, hittestress in steden. Maar het grootste probleem nu is de kloof
tussen mensen die het goed hebben en minder goed hebben. Met daarbij zo’n groot verschil in gezonde levensjaren. Antwoord daarop is niet betere zorg maar betere leefomstandigheden voor kwetsbare mensen. Je kunt beter geld overhevelen van zorg naar fundamentele bestaanszekerheid dan omgekeerd. En dat laatste
lijken we soms te doen om die stijgende zorgkosten het hoofd te bieden.”

Impact maken

In haar carrière is Sacha een paar keer bewust naar een andere wereld gestapt. Van bedrijfsleven naar zorg, van zorg naar het politieke bestuur. Haar drijfveer om nu het stokje van Wim over te nemen: samen impact
maken op de gezondheid van mensen. “Ik geloof erg in het verbinden van mensen met verschillende stukjes wijsheid die dan samen tot iets groters kunnen leiden. En ik wil niet alleen aan de zijlijn staan. Ik wil verantwoordelijkheid nemen. Met dat idealisme ben ik erin gestapt. Zeker nu er weinig vertrouwen is
tussen burger en bestuur. Voor mij is impact maken op gezondheid in de breedste zin van het woord, als recht maar ook als plicht, als fundament voor je leven, als fundament voor de samenleving, heel belangrijk.” Daarom is het volgens Sacha nodig om meer te sturen op positieve gezondheid. Niet enkel oog te hebben voor fysieke en mentale gezondheid, maar ook voor kwaliteit van leven, zingeving, en in hoeverre mensen kunnen meedoen.

Aanvonken en niet afvinken

Impact is er in de afgelopen jaren zeker gemaakt, maar dat kan nog meer. Wim: “Ik denk dat het aan de raad is om de politiek soms harder te confronteren met waarheden, ook met ongemakkelijke waarheden. Maak maar een statement. Zoals Wim v.d. Donk ooit zei: ‘Het gaat om aanvonken en niet afvinken.’
Zelf ben ik in het verleden opgeschrikt door Q-koorts. Als je ziet wat dat heeft betekend voor veel mensen. Sinds Covid weten we allemaal wat een zoönose is. We moeten duidelijk voorzichtiger omspringen met de mens-dier-dichtheid in Oost-Brabant. Daar heeft de provincie een heel belangrijke rol. Ook voor andere
zaken zoals de stikstofproblematiek is de provincie aan zet. Maar als je kijkt wat ons welbevinden, óók een belangrijk aspect van gezondheid, beïnvloedt, dan zijn juist die sociale leefomgeving en sociale contacten heel relevant.”

Brede rolopvatting provincie

De provincie Noord-Brabant heeft als ambitie drie gezonde levensjaren erbij en wil de gezonde leefomgeving continu blijven verbeteren.
Dat die ambitie leeft, herkende Sacha ook tijdens haar rol als verkenner. “De provincie legt veel nadruk op ruimtelijke ordening (RO) en de fysieke leefomgeving. Het aspect gezondheid wordt daarin gelukkig meegenomen. Dat past ook in het brede welvaartsdenken dat ook de provincie omarmt, waarin zowel economische, ecologische als sociaal-maatschappelijke waardecreatie wordt nagestreefd. In
alle gesprekken die ik voerde tijdens de verkenningsfase kwamen vanzelf sociaal-maatschappelijke aspecten en gezondheid op tafel. Ook partijprogramma’s gaan daarover. Het gaat dan niet alleen over strakke wettelijke provinciale taken, maar ook over die bredere rolvatting en, bredere ambitie of wens voor
Brabant. Dat biedt mogelijkheden. Vanuit de PRG zullen we het nog een stap verder moeten brengen. Hoe landen die mooie ambities in het beleid en in de uitvoering? Hoe krijgt gezondheid daadwerkelijk een plek in de ontwikkeling van de leefomgeving?”

RO-begrip oprekken

 “Ik zou met de PRG willen pleiten voor het nog beter verbinden van de fysieke leefomgeving, sociaaleconomische omstandigheden en gezondheid. Dat RO-denken oprekken, met een duidelijkere plek
voor gezondheid en een fijne leefomgeving met veel ontmoetingsmogelijkheden daarin.
Eigenlijk op een manier zoals er in de wederopbouw ook werd nagedacht over een leefomgeving waarbij ontmoeten en gezondheid centraal stond. Een intensieve samenwerking met de andere adviesraden van BrabantAdvies leidt ook tot een integrale blik en advisering. Ten tweede: we geven zoveel geld uit aan
curatieve zorg, om iets te repareren. Kunnen we dat niet anders doen? Door aan de voorkant te zorgen dat het welbevinden en de gezondheid van mensen vooruit gaat. Door te investeren in bestaanszekerheid, mentaal welbevinden, betekenisvolle relaties. Daar zie ik ook draagvlak voor.”

Wim: “Als de provincie de ambitie uitspreekt voor drie gezonde levensjaren erbij voor elke Brabander, dan heeft dat zijn consequenties. Er staat in Brabant heel wat te gebeuren. Als je als bestuurder ziet
dat gezondheid belangrijk is en je zit in een positie om daar iets aan te doen: wie ben je dan als je dat niet doet? Tegelijkertijd past ook een bescheidenheid: beleid lost niet alles op en je kunt er ook naast zitten. De
wereld is bovendien onvoorspelbaar. Altijd blijven nadenken dus, niet alleen maar rigoureus recht vooruit met strakke kaders.”

Plezier

Duidelijk is dat er Interessante tijden aanbreken, voor Brabant en voor de PRG. Er staat veel op stapel dat juist de gezondheid van elke Brabander raakt. Voordat Sacha haar volgende vergadering induikt en Wim
zich voorbereidt op een overleg bij het Radboud UMC, drukt Wim Sacha nog een ding op het hart. “Heb plezier van de inhoudelijke deskundigheid en zorg dat je gewapend met adviezen met goede wetenschappelijke inzichten de politiek confronteert en blijft uitdagen. Zoek maar op waar het schuurt. De raad moet het zeggen.”