Interviewreeks bodem en water sturend

Jan van Burgsteden

wethouder Meierijstad (ruimtelijke ordening & infrastructuur)

Peter van der Haar

ambtenaar Meierijstad

Meierijstad: ‘Deze kaart had er twintig jaar eerder moeten zijn’

Voor Meierijstad is de klimaatonderlegger een essentieel onderdeel voor de toekomstvisie van de gemeente. de kaart hangt zelfs levensgroot in de gangen van het gemeentehuis, zodat iedereen zich bewust kan zijn van de reikwijdte. ‘Deze water- en bodemkaart wordt zwaar verankerd in de omgevingsvisie en bepalend voor de keuzes die we kunnen maken’, licht wethouder Jan van Burgsteden (ruimtelijke ordening & infrastructuur) onomwonden toe. ‘Maar voor de goede orde: ‘water en bodem sturend’ betekent niet dat we nergens meer kunnen bouwen. Het is ‘sturend’, niet ‘dwingend’ – het gaat er vooral om dat we weten wat de eventuele gevolgen zijn. Als bestuurder moet je intern ook sturen om dit de juiste positionering te geven.’

Meierijstad heeft twee grote beken die richting Den Bosch stromen. ‘En dan is het toch wel handig als je de klimaateffecten kent en weet wat het betekent voor de intensiteit waarmee het oppervlaktewater naar het noorden stroomt’, zegt Van Burgsteden. ‘Als we daar niet op acteren dan wordt Den Bosch het Venetië van Brabant. Daar zit die stad echt niet op te wachten.’

De wethouder merkt dat bij alle bestuurders inmiddels het besef is doorgedrongen dat ze op dit punt in actie moeten komen. ‘Maar het is minstens zo belangrijk dat ook de andere betrokkenen – agrariërs, bedrijven en burgers – zich bewust worden van de kansen die de klimaatonderlegger biedt.’ Om dat besef te versterken zijn bijvoorbeeld in het project ‘Droge Voeten’ door Waterschap De Dommel ook simulaties gecreëerd waarmee direct duidelijk wordt wat er bij een overstroming gebeurt met een wijk of rivierbedding in Sint-Oedenrode.

Peter van der Haar, ambtenaar in Meierijstad, is al vijf jaar een fan van de klimaatonderlegger, die hij leerde kennen van collega’s in Gilze Rijen. Sinds 2020 is het concept een concreet onderdeel geworden van de gemeentelijke beleidsvorming. ‘De boodschap sluit goed aan bij de taak die wij hebben als gemeente.’ De klimaatonderlegger is van onderaf, op gemeenteniveau, ontstaan, maar kreeg dankzij de stimulerende impulsen vanuit de provincie ineens meer kracht, zegt Van der Haar. Op landelijke niveau zijn nog wel wat stappen te zetten. ‘Ik gun heel Nederland deze kaart’.

Nieuwe taal

Van der Haar ziet gesprekken met behulp van de klimaatonderlegger veranderen. ‘Het helpt de verschillende interne en externe stakeholders om niet vanuit hun eigen specifieke perspectief te denken, maar ook vanuit landschapsomstandigheden. Je gaat door die kaart veel meer in verbanden denken, gestuurd door wat het landschap te bieden heeft. Tegelijkertijd ontstaat er ook een nieuwe gemeenschappelijke taal, waarin we van normatieve beoordelingen naar randvoorwaardelijke gaan.’

Bij het bepalen van de keuzes tussen wonen, werken, recreëren en agrarisch gebruik gaat de bodemkaart de provincie – ‘als hoeder van het ruimtelijk domein’ – helpen de lijnen uit te zetten en de gemeenten te faciliteren, zegt Van Burgsteden. ‘Je hebt een provinciale kaart nodig voor de grote waterstromen, zoals de Aa, maar vervolgens moeten de gemeenten het gaan invullen. Wat dan helpt is dat de provincie de regie voert en indien nodig haar doorzettingsmacht inzet.’

Van Burgsteden had gewild dat een middel als de klimaatkaart er twinitig jaar eerder was geweest. ‘Dat had ons wellicht kunnen behoeden voor fouten. Of tijd kunnen besparen in de planvoorbereiding.’ In Schijndel-West, onderdeel van Meierijstad, heeft hij dat aan den lijve ondervonden. Een groot landelijk gebied rond Weidonk bleek vorig jaar, na uitgebreid onderzoek, toch niet zo geschikt als nieuwe woningbouwlocatie als vooraf was aangenomen. Het was een grote tegenvaller voor de gemeente, want de zoektocht naar een geschikte locatie kon weer van voor af aan beginnen. ‘We hebben daarvan geleerd; nu kijken we dus vóóraf naar de mogelijkheden en beperkingen van bodem en water. Daarnaast kijken we wat beter naar de plekken waar agrariërs zitten die misschien wel weg zouden willen. Ook dat helpt natuurlijk – hoewel we altijd heel goed oppassen om een agrarische bestemming te schrappen. Dat kun je immers maar één keer doen, er is geen weg terug.’

Storymap

Voor Peter van der Haar komt het in het vervolgtraject aan op zo goed mogelijk het verhaal van het landschap te vertellen. ‘Mij lukt dat inmiddels wel maar ik ben uiteindelijk ook maar een passant. Daarom hebben we een digitale storymap gecreëerd die als een extra handleiding bij de klimaatonderlegger door verschillende mensen uitgedragen kan worden. De inhoud is de kern, maar communicatie is ook essentieel.’ De verankering in de Omgevingswet zal straks nog een extra duwtje geven, zo verwacht hij. ‘Soms helpt het als het opgeschreven is.’

Dit interview is onderdeel van onze interactieve verkenning naar ‘water en bodem sturend’. In een reeks interviews laten we het Brabantse speelveld en de wetenschap reflecteren op het principe ‘water en bodem sturend’. Wat betekent dit principe in de praktijk? Hoe weeg je het af in de context van schaarse ruimte? Maar ook hoe kunnen we het bodem- en watersysteem als kans inzetten? En welke rol hebben provincie, gemeenten en waterschappen hierin? De interviews zijn soms verkennend, soms duidend en een andere keer richtinggevend. Startpunt bij elk interview: een omkering in denken en doen in de ruimtelijke inrichting is nodig om voorbereid te zijn op de effecten van klimaatverandering. De interviews bieden – net zoals onze eerdere inspiratiesessies – aanknopingspunten voor een koers voor water en bodem sturend. We verwachten in het tweede kwartaal van 2023 de resultaten van onze verkenning op te leveren in de vorm van een digitaal kompas.

Interviewreeks

Wekelijks publiceren we de interviews op onze site en op LinkedIn en Twitter.

Meer informatie over ons adviestraject Leefomgeving: rleeijen@brabantadvies.com